Mikroby w kosmetykach – zagrożenia i korzyści

W ostatnich latach obserwuje się wzrost środków finansowych przeznaczanych na badania naukowe w zakresie mikrobiologii kosmetycznej ze względu na zaostrzanie wymogów prawnych i presji ze strony konsumentów. Celem naukowców jest zapewnienie ochrony przed zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi. Dążą oni do uzyskania możliwie bezpiecznych konserwantów, a duże nadzieje pokłada się w produktach naturalnych i biotechnologicznych procesach wytwarzania substancji przeciwdrobnoustrojowych. Równie ważne są nowe metody odkażania surowców kosmetycznych i doskonalenie metod dobrej praktyki wytwarzania (GMP - Good Manufacturing Practice).

Źródła zakażeń i ich skutki

Jakość kosmetyku jest zależna od jego receptury chemicznej, zawartości składników aktywnych, a także – o czym nie należy zapominać – od obecności w nim drobnoustrojów. Zakażenie mikroorganizmami może nastąpić zarówno podczas procesu wytwarzania, jak i w trakcie użytkowania przez konsumentów. W kosmetykach spotykane są różne gatunki bakterii, oraz pleśnie i drożdże.

Bakterie i grzyby najczęściej pochodzą ze stosowanych surowców, jakimi są woda, mleko, materiały roślinne i olejki. Składniki pochodzenia naturalnego zawierają różne mikroorganizmy pochodzące z gleby, powietrza, wody. Dlatego tak ważna jest kontrola jakości zarówno surowców, jak i gotowego wyrobu. Kosmetyki nie muszą być jałowe, jednak ważna jest ich odpowiednia konserwacja zabezpieczająca przed skażeniem mikroorganizmami i zepsuciem.

Mikrobiologiczna kontaminacja kosmetyków na etapie ich wytwarzania jest znikoma, tym bardziej że każdy składnik i półprodukt poddawany jest (lub powinien być) bieżącej kontroli, a w składzie wielu produktów znajdują się konserwanty hamujące rozwój drobnoustrojów. Choć ludzka skóra stanowi naturalną barierę ochronną przed mikroorganizmami, to jednocześnie jest stale zasiedlona przez specyficzną mikroflorę, która z jednej strony pełni funkcje obronne przed patogenami, a z drugiej – może stanowić źródło zanieczyszczeń kosmetyków.

Uważa się, że największe zagrożenie stwarza Staphylococcus aureus, właśnie ze względu na fakt, iż powszechnie występuje na ludzkiej skórze. Często spotykany jest w kremach i balsamach do ciała, co świadczy o tym, że skażenie następuje w trakcie użytkowania kosmetyku. Inne gronkowce: S. warneri, S. epidermidis znaleziono także w mydłach, szamponach i płynach do kąpieli.

Kosmetyki kolorowe, takie jak tusze do rzęs czy cienie do powiek, mogą być zakażone Pseudomonas aeruginosa i Klebsiella pneumoniae, ale wykrywane są w nich także: Micrococcus sp., Corynebacterium sp., Acinetobacter czy Moraxella sp., Neisseria sp. oraz gronkowce. Grzyby dość powszechnie występują w całej gamie produktów kosmetycznych. Przykładowo w próbkach kremów do rąk wykrywano obecność Candida albicans, Aspergillus niger, A. fumigatus i Penicillium sp. Obecność drobnoustrojów w kosmetyku stanowi zagrożenie nie tylko dla produktu, ale także dla konsumentów, u których mogą powodować zmiany chorobowe. Zgodnie z wymaganiami ustawowymi (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 23 grudnia 2002 r.) kosmetyki powinny być „wolne” od: Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa oraz Candida albicans. Niekiedy stosuje się także dodatkowe badania, rozszerzone o wskaźniki mikrobiologiczne takie jak: Escherichia coli, Salmonella sp., Clostridium perfringens czy Burkholderia cepacia.

Obiektywnie spoglądając na mikrobiologiczne zanieczyszczenia kosmetyków, należy stwierdzić, że głównym ich źródłem jest sam użytkownik: bezpośrednio (jeśli drobnoustroje z jego skóry dostają się do kosmetyku) i pośrednio (jeśli nie przestrzega zaleceń producenta dotyczących sposobu użytkowania i przechowywania produktu).

Drobnoustroje nie tylko szkodzą

Choć obecność żywych mikrobów w kosmetykach stanowi zagrożenie, to jednak liczne produkty ich metabolizmu znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Mikroorganizmy są bowiem źródłem wielu cennych substancji biologicznie aktywnych, takich jak aminokwasy, witaminy czy enzymy.

Aminokwasami otrzymywanymi przy udziale mikroorganizmów są m.in. lizyna, treonina lewoskrętna, kwas glutaminowy, które wytwarzane są przez Brevibacterium divaricatum. Dzięki bakteriom z rodzin Enterobacteriaceae i Pseudomonadaceae uzyskuje się dziś walinę, izoleucynę oraz tyrozynę.

Teksty Żródłowe:

1. Duliński R., Biotechnologiczne metody produkcji witamin z wykorzystaniem mikroorganizmów, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”, 2010, 1(68), 5-19.
2. Geis P., Cosmetic Microbiology: A Practical Approach. Second edition, Taylor & Francis Group, New York 2006.
3. Kalscheuer R., Stöveken T., Luftmann H., Malkus U., Reichelt R., Steinbüchell A., Neutral Lipid Biosynthesis in Engineered Escherichia coli: Jojoba Oil-Like Wax Esters and Fatty Acid Butyl Esters, „Applied and Environmental Microbiology”, 2006, February, 1373-1379.
4. Mazurkiewicz-Pisarek A., Płucienniczak A., Toksyna botulinowa – cudowna trucizna, „Biotechnologia”, 2009, 2(85), 123-133.
5. Molski M., Chemia piękna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
6. Musiak P., Bugla-Płoskońska G., Mikrobiologia i kosmetologia – zależności, wspólne obszary badań, perspektywy, „Postępy Kosmetologii”, 2009, vol. 1/1, 4-10.
7. Otrębska K., Szczygła A., Matejczyk M., Skażenia mikrobiologiczne surowców i produktów kosmetycznych, „Postępy Mikrobiologii”, 2008, 47, 1, 65-71.
8. Sikora M., Kwas hialuronowy – suplement diety, ważny czynnik nawilżający skórę, „Świat Przemysłu Kosmetycznego”, 2010, 3, 62-65.
9. Young-Jung Wee, Jin-Nam Kim, Hwa-Won Ryu (2006), Biotechnological production of lactic acid and its recent applications, http://www. aseanbiotechnology. info/Abstract/21021670. pdf z dnia 15.12.2010.
10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 23 grudnia 2002 r. w sprawie określenia procedur pobierania próbek kosmetyków oraz procedur przeprowadzania badań laboratoryjnych (DzU 2003 nr 9 poz. 107).